İşte Hürriyet gazetesi yazarı Noyan Doğan'ın bugünkü yazısı...
Kadın okuyuculardan, özellikle de çalışan kadın okuyuculardan, hakları konusunda çokça soru alıyorum. Kimileri, doğum izinlerini merak ediyor, kimileri emzirme ve evlenme ödeneğini soruyor; kimileri de doğum borçlanmasını merak ediyor. Okuyuculara tek tek cevap vermek yerine çalışan kadınların haklarını bir arada topladım.
SÜT PARASI
Önce, çok merak edilen emzirme ödeneği ya da halk arasında bilinen adıyla süt parasından başlayayım. Bu haktan, işçi ve Bağ-Kur statüsünde çalışan kadınlar yararlanıyor. Memur olarak çalışanlara süt parası ödenmiyor. Sadece kadın çalışanlar da değil, eşi sigortalı olmayıp doğum yapan erkek çalışanlar da faydalanabiliyor; süt parası eşe ödeniyor. Emzirme ödeneği alabilmek için sigortalının doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün sigortalı olması gerekiyor. Bağ-Kurlu kadınların buna ek, genel sağlık sigortası primi de dahil hiçbir prim borcunun olmaması da gerekiyor. 2020 yılı için 202 lira emzirme ödeneği ödeniyor. Peki, bu ödenekten nasıl yararlanacaksınız? Düne kadar Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) başvurulması gerekiyordu; bugün ise SGK sisteminde emzirme ödeneği raporuna göre 202 lira otomatik olarak ödeniyor. Emzirme ödeneği bir kereliğine verilen bir ödenek.
Sigortalı kadınların yararlandığı haklardan biri de evlenme ödeneği, bir başka adıyla da çeyiz parası. Çeyiz parası, ilk defa 2008’in ekim ayından sonra çalışmaya başlayan sigortalıların hak sahiplerine ödeniyor. Ölüm geliri veya aylığı almakta iken evlenen ve bu nedenle aylığı kesilen kız çocuklarına bir defalık olmak üzere evlenme tarihindeki gelir veya aylığının iki yıllık tutarı kadar ödeme yapılıyor. Evlenme ödeneği alanların gelir veya aylıkları, evlenme tarihini izleyen ödeme dönemi başından itibaren durduruluyor. Gelir veya aylıklar, durdurulduğu tarihten iki yıl sonra da kesiliyor. Evlenme ödeneği alanlar boşandıkları takdirde, bu kişilere hak sahipliğinden doğan gelir ve aylığı yeniden bağlanıyor. Evlenme ödeneğinden yararlanmak için de SGK’ya başvurmak gerekiyor.
İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ
Desteklerden biri de geçici iş göremezlik ödeneği. İşçi ve Bağ-Kur statüsünde çalışan kadınların yararlandığı analık halinde geçici iş göremezlik ödeneği, doğumdan sonraki ilk 8 haftalık, çoğul gebelik halinde de 10 haftalık süreye kadar olan gebelik ve analık haliyle ilgili rahatsızlık ve engellilik halleri analık hali kabul ediliyor. Bu kapsamda da sigortalı kadına iş göremezlik süresince geçici iş göremezlik ödeneği veriliyor. Ödenekten yararlanmak için de doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün sigorta primi ödenmiş olması gerekiyor. Sigortalının erken ya da beklenenden geç doğum yapması halinde, doğum öncesi ve doğum sonrası geçici iş göremezlik ödeneği ödenecek olan süreler SGK tarafından hesaplanıyor ve tekil gebelikte 112 gün, çoğul gebelikte 126 gün olmak üzere ödeniyor. Doğum parası, çalışan annenin son üç aylık brüt ücretine göre hesaplanıp, ödeniyor. Buna göre günlük brüt ücret hesaplanıyor ve bunun üçte ikisi anneye ödeniyor.
DOĞUM YARDIMI
Çalışan anneler, doğum yaptıklarında, devletten doğum yardımı da alıyor. Doğum yardımı 15 Mayıs 2015 tarihi sonrasında gerçekleşen doğumlar için ödeniyor. Birinci çocuk için 300 lira, ikinci çocuk için 400 lira ve üçüncü ve sonraki çocuklar için 600 lira ödeme yapılıyor. Çalışan annelere verilen desteklerden biri de yarım çalışma ödeneği. Doğum izninin bitiminden itibaren haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilen annelere, çalışmadıkları süre için yarım çalışma ödeneği veriliyor. Birinci doğum için 30 gün, ikinci doğum için 60 gün, sonraki doğumlarda da en fazla 90 gün ödeme yapılıyor. Ödenen miktar ise 2020 yılı için 98.10 lira.
NASIL BORÇLANACAKSINIZ?
Kadın çalışanlar, doğum borçlanması yaparak, emeklilikleri için eksik olan prim gün sayılarını doldurup, emekli olabiliyor. Doğum borçlanmasının da bazı şartları var. Doğum öncesi sigortalı olarak çalışılmış olması, doğum sonrasında adına prim ödenmemiş olması gerekiyor. Sigortalılar, doğumdan sonraki 8 haftalık, çoğul gebelik halinde ise 10 haftalık süreleri, doğuma 3 hafta kalıncaya kadar çalışması halinde, doğum sonrası istirahat süresine eklenen süre dahil toplam 2 yıllık süre borçlanılabiliyor. Kadın sigortalılar doğum nedeniyle çalışamadıkları en fazla üç defa olmak üzere ki, bu da 6 yıla denk gelen süre kadar borçlanabiliyor. Borçlanma karşılığında ödenecek en düşük tutar asgari ücretin yüzde 32’si, en yüksek tutar da asgari ücretin yüzde 32’sinin 7.5 katı. Çalışan anneler bu rakamlar arasında kendi belirledikleri tutar üzerinden borçlanabilir.