2008`i kayıt dışıyla mücadele yılı ilan eden hükümet, sosyal güvenlik sisteminin açıklarını azaltmak için prim matrahını genişletmeye çalışıyor. İşçilere yapılan her türlü ödemeler, prim kesintisine tabi hale getirilirken, işverenlerce işçilere bankalar dışında bir yolla ödeme yapılmasının önü kesiliyor. İşçilere banka dışı kanalla yapılan hiçbir ödeme gelir ve kurumlar vergisinde gider olarak gösterilemeyecek, ödemesini banka aracılığıyla yapmayan işverene her ay işçi başına 100 YTL ceza uygulanacak.
Türkiye`de iki türlü kayıt dışılık yaşanıyor. İşletmelerin bir kısmı tüm işlemlerini kayıt dışı gerçekleştiriyor, sigortasız kaçak işçi çalıştırıyor ve hem vergi, hem de sigorta primi kaçırıyor. Yaygın olarak başvurulan bir başka kayıt dışılık ise, kayıtlı görünen işletmelerde yaşanıyor. Binlerce YTL tutarında ücret ödenmesine karşın, sigorta işlemleri asgari ücret üzerinden yapılıyor ve böylece hem vergi, hem de prim kaçırılıyor.
Anayasa Mahkemesi tarafından bazı maddeleri iptal edildiği için yürürlük tarihi ertelenen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu`nda prim matrahı, işçilere ödenen tüm kazançları kapsayacak şekilde genişletildi. Bu kanunda değişiklik yapmak üzere hazırlanan ve TBMM Plan Bütçe Alt Komisyonu`nda kabul edilen yasa tasarısında ise prim kaçırma yollarını kapatmak üzere önlemler getiriliyor.
Prim matrahı genişliyor
Tasarı bu haliyle yasalaştığı takdirde Sosyal Güvenlik Kurumu`na (SGK) ödenecek prime esas kazançların hesabında ücretlerin yanı sıra prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemeler dikkate alınacak. İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince ödenen ücret, prim, ikramiye niteliğindeki ödemeler için dahi prim yatırılacak.
Ayrıca, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarlar da prime esas kazanca dahil edilecek. Ancak, aylık toplamı asgari ücretin yüzde 30`unu (181 YTL) geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmayacak. Toplam kazançların, brüt asgari ücret ile asgari ücretin 6.5 katı, yani bugünkü asgari ücrete göre 608 YTL ile 3 bin 952 YTL arasındaki bölümü prim kesintisine tabi tutulacak.
Prim kazancını düşük gösterene ceza
Kendi hesabına bağımsız çalışan da prime esas kazançlarını brüt asgari ücretle asgari ücretin 6.5 katı arasında beyan edebilecek. Bu kişi aynı zamanda işveren ise, beyan ettiği prime esas kazancı, çalıştırdığı işçilerin kazancının en yükseğinden az olamayacak. Yasağa rağmen, prim kazancını düşük beyan edenlerden aradaki fark, gecikme cezası ve gecikme zammıyla tahsil edilecek. Bu tasarının yürürlüğe gireceği tarihten sonra ilk defa kamuda çalışmaya başlayanların prime esas kazançları ise, daha önce işe girmiş kamu çalışanlarından farklı olarak, ücretlerine ilaveten aldıkları ödemelerin büyük kısmını da kapsayacak.
Tasarı, sosyal güvenlik primini düşük ödemek için, işçilerin ücretlerinin bir kısmının bordrodan, bir kısmının da el altından ödenmesinin önünü kesmek için çalışanlara yapılan ödemelere tam bir gözaltı sistemi getiriyor. Tasarı sırf bu amaçla Borçlar Kanunu, İş Kanunu, Basın İş Kanunu, Deniz İş Kanunu, Bankacılık Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu`nda değişiklikler yapıyor. Yapılan bu düzenlemelere göre, söz konusu iş kanunlarına tabi çalışanlar için işverenlerce yapılacak her türlü ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit ödemeler bankalarda açılacak özel hesaplar aracılığıyla gerçekleştirilecek. Bu hesaplar için hesap işletim ücreti, havale, EFT ücreti gibi masraflar alınmayacak.
Çalışanlara bankalar aracılığıyla yapılmayan ödemeler Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi yönünden gider olarak gösterilemeyecek ve mesleki giderler arasında kabul edilmeyecek. Ödemesini banka ile yapmayan işverenlere, her bir işçi için aylık 100 YTL para cezası uygulanacak.
Prim borçlusuna yurtdışı yasağı
Yurtdışına çıkış yasağı vergi borçlularında, teminat altına alınmamış 25 bin YTL üzerindeki borçlarda uygulanıyor. SGK`ya prim borçlarında yurtdışı yasağı ise 250 bin YTL ve üzerinde olup, teminat altına alınmamış alacaklar için uygulanacak. Yani 250 bin YTL`nin altında prim borcu bulunanlara yurtdışı yasağı konulmayacak.
Sosyal güvenlik destek primine yeni düzen geliyor
Tasarı, kanunun yürürlük tarihinden sonra ilk defa işe gireceklerin emekli olduktan sonra yeniden işe girmeleri halinde emekli aylıklarının kesilmesini öngörüyor. Daha önce işe girmiş olanlar ise halen uygulanmakta olduğu gibi, emekli olduktan sonra bir işte çalışmaya başlarlarsa, diledikleri takdirde sosyal güvenlik destek primi ödeyerek emekli aylıklarını almaya devam edebilecekler.
Eski Bağ-Kur Yasası`na tabi kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar, emekli olduktan sonra çalışmaya devam ettikleri takdirde emekli aylıklarının yüzde 15`i oranında sosyal güvenlik destek primi ödeyecekler. Bu sigortalılardan ayrıca kısa vadeli sigorta kolları primi alınmayacak. Esnafın ödeyeceği destek primi 2008 yılında yüzde 12, 2009`da yüzde 13, 2010`da yüzde 14 ve 2015 yılından sonra da yüzde 15 olarak uygulanacak. Emekli olduktan sonra esnaf olarak çalışmaya başlayacak işçi ve memur emeklileri de sosyal güvenlik destek primi açısından esnafla aynı statüye tabi olacak. Ancak, bunların emekli aylıklarından yapılacak toplam kesinti miktarı, esnaf statüsündeki emeklilere ödenmekte olan aylık için ödenmesi gereken destek priminden fazla olamayacak.
Emekliden yüzde 31 kesinti
Yasanın yürürlüğe girdiği tarihten önce işçi statüsünde işe girmiş kişiler ise emeklilik maaşlarını kestirmeden bir işte çalışmaya başlarlarsa yüzde 31 ila 36.5 arasında değişen oranlarda sosyal güvenlik destek primi ödeyecekler. Destek priminin yüzde 7.5`i işçi payı, kalanı ise işveren payı olarak tahsil edilecek.