Arbitraj; bir malı bir piyasadan ucuza alıp başka bir piyasada daha fazla bir fiyata satılması işlemidir.
Aslında aradaki fiyat farkından risk almadan para kazanmak, kar etmek amacıyla yapılan bir işlemdir. Vadeli alıp spotta satarsınız risk almasınız lehinize olan farktan para kazanırsınız bu bir zaman arbitrajdır. Arbitraj işlemine bir başka örnek verecek olursak; BIST'te 10€ = 21.4 TL iken Dowjones'ta 10€ = 27 TL ise arbitrajcı BIST'ten aldığı avroları Dowjones'ta satarak kâr elde eder. Arbitrajın oluşabilmesi için iki piyasanın birbirinden habersiz olması gerekir fakat günümüzde mükemmel piyasa koşullarına yaklaşılmakta olduğundan arbitraj gün geçtikçe zorlaşmaktadır.Bu işleme de aynı zamanda yer arbitrajı denir.
Doğru yerde ve zamanında yapılan arbitraj işlemleri yatırımcıya para kazandırmaktadır. Ancak gelişen teknoloji ile birlikte yaygınlaşan iletişim araçları sayesinde arbitraj yapılabilecek alanlar git gide azalmıştır. Bir çok yatırımcı tarafından Arbitraj fırsatları anlık olarak takip edilmekte, piyasalar arası oluşan fiyat farklılıkları teknolojik araçlar vasıtasıyla anında değerlendirilmektedir.Arbitraj işlemi fiyat farklılığı bulunan 2 piyasanın fiyatlarının birbirine yaklaşmasına ve sonunda birbirine eşitlenmesine yol açar. Artık fiyatlar eşitlendiğinde ise arada fiyat farkı bulunmadığından dolayı arbitraj işlemi yapmanın da bir esprisi kalmamış olur.
TCMB sözlüğünde arbitraj işlemi şu şekilde tanımlanmıştır:
Herhangi bir menkul kıymetin, dövizin veya malın bir piyasadan alınıp diğer bir piyasada satılarak (kıymetler birbiri ile değiştirilerek) risksiz bir şekilde kar edilmesi işlemidir. Arbitraj işlemleri piyasalar arasındaki fiyat farklılıklarının azalmasına yol açar. Günümüzde iletişim teknolojisinin artması ve bilgiye ulaşma maliyetinin düşmesi ile piyasalar arası fiyat farklılığı son derece düşük olmakta, ortaya çıkan farklılıklar anlık olarak bu tür işlemlerle ortadan kalkmaktadır.
Arbitraj işlemi iki piyasadaki fiyatları nasıl dengeler?
Arbitraj işleminin fiyatları nasıl dengelediğine ilişkin çok kaba ve basit olarak bir örnek verebiliriz. Olay basit bir biçimde arz-talep dengesine dayanmaktadır.Arbitrajla bir kıymet ucuz olan yerden alınıp pahalı olan yerde satılır.Ucuz olan yerden mesela Euro alınmasıyla Euro talebinin artması sonucunda Euro değer kazanır, pahalı olan yerde satılması ise bir arz artışıdır, bu nedenle pahalı olan yerde Euro değer kaybeder, ve bu şekilde bir orta noktada fiyatlar dengelenmiş olur.
Arbitraj işlemine bir örnek
Örneğin Türkiye’de 1 Azerbaycan Manatı 2 TL, İran’da ise 1 Azerbaycan Manatı (Türk lirası cinsinden) 2,5 TL olsun.Dünyanın herhangi bir yerinde bulunan bir yatırımcı (veya trader) hemen online sistem üzerinden Türkiye’den bir miktar Azerbaycan Manatı alır da bu Manatı İran piyasasında satarsa Arbitraj yapmış olur. Görüldüğü gibi Arbitraj farklı yerlerdeki fiyat farklılıklarından yararlanma işlemidir, arbitraj işlemi genelde kısa süreli olur, bunu yapan kişi hemen ucuz olan piyasadan aldığı kıymeti, pahalı olan piyasada satışa sunmalıdır.
Arbitrajı işlemlerini kimler yapar?
Oluşan arbitraj imkanından yararlanmak için işi; portföy yönetimi, koruma fonları, zenginlik yönetimi gibi işler olan şirketlerin hazırlamış olduğu bilgisayar yazılımları sayesinde piyasadaki oluşan arbitraj imkanlarını tespit ederek piyasa dengeye gelene kadar otomatik olarak alım veya satım yönünde pozisyon açarlar. Bu yüzden normal bir yatırımcının arbitraj işlemi yapması maalesef olası değildir.