2000 Umut Yili Olacak Mi?
Bigpara Haber
Butun dikkatler enflasyondadusus hedefine odaklanacak. 2000 yilinda ekonominin butun gostergelerinde hatiri sayilir bir iyilesme bekleniyor; 1999`daki kuculmenin yaralari sarilacak ve en az yuzde 5`lik buyume saglanacak... Turkiye ekonomisi, 1994 krizinden sonraki donemde, en kotu performansi 1999 yilinda gosterdi. 1997 yilinin sonlari ve 1998 yilinda Uzakdogu ulkeleri ve ozellikle Rusya Federasyonu`nda yasanan kriz, 1998`in ucuncu ceyreginden itibaren Turkiye ekonomisini de etkiledi. Bu donemde baslayan olumsuz trend, 1999`un ilk ceyreginde artarak surdu. Ikinci ceyrekte ortaya cikan canlanma belirtisi, yilin ucuncu ceyreginde yerini yeniden daralmaya birakti. Sonucta yilin ilk 9 aylik donemi itibariyle sanayi katma degerinde yuzde 5.7 gibi yuksek oranda bir azalma meydana geldi. Bir butun olarak milli gelirdeki reel degisim de, bu donem icin eksi yuzde 6.1 olarak hesaplandi.Dis dunyanin etkisiyle 1998 yilinin ikinci yarisinda baslayan olumsuz trend, iceride, erken genel secim, hukumet kurma surecinin uzamasi, agir kayiplara yol acan depremler gibi ust uste binen birbirinden farkli gelismelerle desteklendi. Populer deyimiyle, bu donemde, "ekonomi dibe vurdu".Ocak-ekim donemindeki olumsuz kosullar, yaklasik olarak ekim ve kasim aylarinda da surdu. Nihayet aralik ayinda, trendin yonu belirgin sekilde yukariya dogru dondu. Alinan ilk sinyallere gore, 2000 yilinda ekonomide yasanmasi beklenen canlanma, daha erken olmak uzere, 1999 yilinin aralik ayinda basladi. Henuz aciklanmis veriler olmamakla birlikte, aralik ayi ile birlikte basta sanayi uretimi olmak uzere ekonomik faaliyetlerde hissedilir bir canlanma basladigini soylemek mumkun. Bu canlanmanin 2000 yilinda ekonominin buyume hizini nereye kadar tasiyacagi henuz bilinmiyor. Ama yapilan tahminler en az yuzde 5`lik bir buyume uzerinde yogunlasiyor. Buyume hizinin bu rakami bir kac puan asmasi da muhtemel gorunuyor. Bu olasilik, hem dibe vurmus bir ekonomiden cikis surecini yansitmasi, hem de matematiksel olarak bir onceki yila gore ortaya cikacak duzeltme nedeniyle, mumkun bulunuyor.
EKONOMININ GENEL DENGESI
Ekonominin genel dengesine bakildiginda, uretim ve yatirimlardaki daralmanin 1999 yilina damgasini vurdugu belirgin sekilde gozleniyor. Anilan yilda, toplam yatirimlarin yuzde 3.9, sabit sermaye yatirimlarinin yuzde 7.6 oraninda daraldigi hesabi yapiliyor.Tesvik kapsamina alinmis yatirimlar da bu egilimi aynen yansitiyor. Cari fiyatlarla gecen yilki duzeyinin fazla uzerine cikamayan tesvikli yatirimlarin tutari, reel bazda onemli bir gerilemeye isaret ediyor.Yatirimlardaki onemli gerilemeye karsilik, 1999 yilinda ozel tuketimin yuzde 1, kamu tuketiminin yuzde 10.3, toplam tuketimin de yuzde 2.2 oraninda artacagi tahmin ediliyor.2000 yilinda ise, hem kamu hem ozel sektorun sabit sermaye yatirimlarinda ciddi bir reel artis bekleniyor. Bu oranin kamuda yuzde 14.5, ozel sektorde yuzde 9.5 olacagi, sabit sermaye yatirimlari toplam tutarindaki artisin da yuzde 11 gibi yuksek bir oran olusturacagi hesaplaniyor. Anilan yilda toplam tuketimde de reel artis olacagi, artis oraninin yuzde 4.5`i bulacagi belirtiliyor.
DIS DENGE
Dunyanin degisik bolgelerinde gectigimiz yillarda etkili olan kriz, buyuk olcude ortadan kalkmis durumda. Bir butun olarak dunya ekonomisindeki buyume hizinin da, 1999 yilindaki yuzde 3 oranina karsilik, 2000 yilinda yuzde 3.5 dolayinda olacagi tahmin ediliyor.2000 yilinda, dunya ticaret hacminde de yuzde 6.2 gibi onemli bir genisleme bekleniyor. Hem krizin sona ermesi, hem buyume hizindaki genel artis, hem de ticaret hacmindeki genisleme, dogaldir ki, Turkiye`nin dis odemeler dengesi uzerinde olumlu etki yaratacak.Odemeler dengesinin en onemli kalemlerinden ihracatin, 2000 yilinda, dis dunyadaki olumlu gelismelerin de etkisiyle yuzde 8.7 artacagi varsayiliyor. Rakam olarak 28.3 milyar dolarlik bir miktar hedefleniyor. Anilan donemde ithalattaki artisin ise yuzde 14.4 ile cok daha yuksek bir orana ulasacagi hesaplaniyor. Ithalat artisinda, 2000 yili icin yurtici uretim ve talepte beklenen canlanmanin etkili olmasi bekleniyor. Bu hedefler ve beklentiler, 2000 yilinda dis ticaret aciginda ve paralel olarak cari islemler aciginda onemli bir artis olacagini ortaya koyuyor. Dis ticaret aciginin yuzde 25`lik artisla 17.8 milyar dolara ulasacagi, cari islemler dengesinin de 2.8 milyar dolarlik acik verecegi hesabi yapiliyor.Odemeler dengesinin sermaye hareketleri bolumunde de 2000 yili icin onemli bir hareket bekleniyor.
MALI PIYASALAR
Mali piyasalarda Rusya kriziyle bozulan dengeler 1999 yilinin mart ayindan itibaren duzelmeye basladi. Ayni donemde yabanci kaynak girisi de basladi ve Merkez Bankasi rezervleri ve net dis varliklarinda artis kaydedildi. Ancak Rusya krizinden kaynaklanan olumsuz etkilerin azaldigi ve dengelerin yeniden kurulmaya baslandigi bir donemde meydana gelen deprem felaketi, hesaplari yeniden altust etti. Bununla birlikte, Merkez Bankasi`nin ozellikle API (acik piyasa islemleri) operasyonlariyla ve bankalararasi para piyasasindaki kotasyonlarla oynayarak (dusurerek), piyasalarda dengeyi saglama cabasi buyuk olcude basarili oldu. Yabanci kaynak girisinin de korkuldugu gibi tersine donmeyisi, iceride rezerv artisinin devamini ve piyasalarin yeniden dengeye kavusmasini saglayici rol oynadi. Diger yandan, 1999 yilinin ekim ayi sonu itibariyle son bir yillik donemde toplam mevduat yuzde 100 dolayinda artti.
ENFLASYON
Evet. Enflasyon 2000 yilinda hukumetin birinci onceligi. Eger hukumet, toplumun hemen her kesimine bindirdigi agir vergi yuku sayesinde kamu finansmaninda iyilesme saglayabilirse; IMF ile iliskiler duzgun yurur, disaridan beklendigi gibi kaynak akisi saglanirsa; ve de gecmis yillarda oldugu gibi saglanan kaynaklar har vurup harman savrulmazsa, 2000 yili sonunda enflasyon yuzde 20-30`lar duzeyine kadar inebilecek. IMF destekli enflasyonla mucadele programi kesintiye ugramadan devam ettirildigi takdirde, 2000 yili icin yuzde 20 olarak hedeflenen toptan esya fiyatlari yillik artis orani, izleyen yillarda da dusmeye devam edecek ve tek haneli rakamlara inecek.2000 yili programinda da ozetlendigi gibi: "2000 yilinda kamu gelirlerinin artirilmasi ve kamu harcamalarinda tasarruf ve etkinligin saglanmasi yoluyla kamu aciklarinin azaltilmasi, konsolide butcenin ongoruldugu gibi faiz disi fazla vermesinin saglanmasi ve enflasyonun dusurulmesi, programin oncelikli hedefleri olacak. Bu gelisme, ozellestirme ve 2000 yilinda yapilacak duzenlemelerden saglanacak gelirler, borclanma ve nakit yonetiminde etkinligin artirilmasi ile desteklenecek, yapilan ve yapilacak yapisal reformlarla da surekli hale getirilecek. Kamu aciklarinin finansmaninda, mali piyasalarda istikrarsizlik yaratmayacak faiz ve vade yapisi iceren bir borclanma politikasi izlenecek". (PARA)
EKONOMININ GENEL DENGESI
Ekonominin genel dengesine bakildiginda, uretim ve yatirimlardaki daralmanin 1999 yilina damgasini vurdugu belirgin sekilde gozleniyor. Anilan yilda, toplam yatirimlarin yuzde 3.9, sabit sermaye yatirimlarinin yuzde 7.6 oraninda daraldigi hesabi yapiliyor.Tesvik kapsamina alinmis yatirimlar da bu egilimi aynen yansitiyor. Cari fiyatlarla gecen yilki duzeyinin fazla uzerine cikamayan tesvikli yatirimlarin tutari, reel bazda onemli bir gerilemeye isaret ediyor.Yatirimlardaki onemli gerilemeye karsilik, 1999 yilinda ozel tuketimin yuzde 1, kamu tuketiminin yuzde 10.3, toplam tuketimin de yuzde 2.2 oraninda artacagi tahmin ediliyor.2000 yilinda ise, hem kamu hem ozel sektorun sabit sermaye yatirimlarinda ciddi bir reel artis bekleniyor. Bu oranin kamuda yuzde 14.5, ozel sektorde yuzde 9.5 olacagi, sabit sermaye yatirimlari toplam tutarindaki artisin da yuzde 11 gibi yuksek bir oran olusturacagi hesaplaniyor. Anilan yilda toplam tuketimde de reel artis olacagi, artis oraninin yuzde 4.5`i bulacagi belirtiliyor.
DIS DENGE
Dunyanin degisik bolgelerinde gectigimiz yillarda etkili olan kriz, buyuk olcude ortadan kalkmis durumda. Bir butun olarak dunya ekonomisindeki buyume hizinin da, 1999 yilindaki yuzde 3 oranina karsilik, 2000 yilinda yuzde 3.5 dolayinda olacagi tahmin ediliyor.2000 yilinda, dunya ticaret hacminde de yuzde 6.2 gibi onemli bir genisleme bekleniyor. Hem krizin sona ermesi, hem buyume hizindaki genel artis, hem de ticaret hacmindeki genisleme, dogaldir ki, Turkiye`nin dis odemeler dengesi uzerinde olumlu etki yaratacak.Odemeler dengesinin en onemli kalemlerinden ihracatin, 2000 yilinda, dis dunyadaki olumlu gelismelerin de etkisiyle yuzde 8.7 artacagi varsayiliyor. Rakam olarak 28.3 milyar dolarlik bir miktar hedefleniyor. Anilan donemde ithalattaki artisin ise yuzde 14.4 ile cok daha yuksek bir orana ulasacagi hesaplaniyor. Ithalat artisinda, 2000 yili icin yurtici uretim ve talepte beklenen canlanmanin etkili olmasi bekleniyor. Bu hedefler ve beklentiler, 2000 yilinda dis ticaret aciginda ve paralel olarak cari islemler aciginda onemli bir artis olacagini ortaya koyuyor. Dis ticaret aciginin yuzde 25`lik artisla 17.8 milyar dolara ulasacagi, cari islemler dengesinin de 2.8 milyar dolarlik acik verecegi hesabi yapiliyor.Odemeler dengesinin sermaye hareketleri bolumunde de 2000 yili icin onemli bir hareket bekleniyor.
MALI PIYASALAR
Mali piyasalarda Rusya kriziyle bozulan dengeler 1999 yilinin mart ayindan itibaren duzelmeye basladi. Ayni donemde yabanci kaynak girisi de basladi ve Merkez Bankasi rezervleri ve net dis varliklarinda artis kaydedildi. Ancak Rusya krizinden kaynaklanan olumsuz etkilerin azaldigi ve dengelerin yeniden kurulmaya baslandigi bir donemde meydana gelen deprem felaketi, hesaplari yeniden altust etti. Bununla birlikte, Merkez Bankasi`nin ozellikle API (acik piyasa islemleri) operasyonlariyla ve bankalararasi para piyasasindaki kotasyonlarla oynayarak (dusurerek), piyasalarda dengeyi saglama cabasi buyuk olcude basarili oldu. Yabanci kaynak girisinin de korkuldugu gibi tersine donmeyisi, iceride rezerv artisinin devamini ve piyasalarin yeniden dengeye kavusmasini saglayici rol oynadi. Diger yandan, 1999 yilinin ekim ayi sonu itibariyle son bir yillik donemde toplam mevduat yuzde 100 dolayinda artti.
ENFLASYON
Evet. Enflasyon 2000 yilinda hukumetin birinci onceligi. Eger hukumet, toplumun hemen her kesimine bindirdigi agir vergi yuku sayesinde kamu finansmaninda iyilesme saglayabilirse; IMF ile iliskiler duzgun yurur, disaridan beklendigi gibi kaynak akisi saglanirsa; ve de gecmis yillarda oldugu gibi saglanan kaynaklar har vurup harman savrulmazsa, 2000 yili sonunda enflasyon yuzde 20-30`lar duzeyine kadar inebilecek. IMF destekli enflasyonla mucadele programi kesintiye ugramadan devam ettirildigi takdirde, 2000 yili icin yuzde 20 olarak hedeflenen toptan esya fiyatlari yillik artis orani, izleyen yillarda da dusmeye devam edecek ve tek haneli rakamlara inecek.2000 yili programinda da ozetlendigi gibi: "2000 yilinda kamu gelirlerinin artirilmasi ve kamu harcamalarinda tasarruf ve etkinligin saglanmasi yoluyla kamu aciklarinin azaltilmasi, konsolide butcenin ongoruldugu gibi faiz disi fazla vermesinin saglanmasi ve enflasyonun dusurulmesi, programin oncelikli hedefleri olacak. Bu gelisme, ozellestirme ve 2000 yilinda yapilacak duzenlemelerden saglanacak gelirler, borclanma ve nakit yonetiminde etkinligin artirilmasi ile desteklenecek, yapilan ve yapilacak yapisal reformlarla da surekli hale getirilecek. Kamu aciklarinin finansmaninda, mali piyasalarda istikrarsizlik yaratmayacak faiz ve vade yapisi iceren bir borclanma politikasi izlenecek". (PARA)