Petrol Varantları

Petrol fiyatlarının hızla 45 ABD doları civarına gerilemesi ve son günlerdeki hızlı artışları, Türkiye’yi, petrol ihraç eden ülkeleri ve onlarla ticaret yapanları derinden etkiledi, etkiliyor. Petrol fiyatlarındaki gerileme Dünya büyüme tahminlerini de aşağı çekti.

Petrol fiyatlarının dolaylı etkileri uzun bir yazı konusu olur. Ancak bunlar bir yana, bu fiyatlardaki dalgalanmalar aslında bir çok spekülatif fırsatı da beraberinde getirdi ve getirmeye devam ediyor. Ancak petrol fiyatları dediğimiz zaman aslında altında, kurda, hisse senedinde olduğu gibi tek bir fiyat söz konusu değil bir fiyat matrisinden söz ediyoruz. Matrisin birinci boyutunu petrol sözleşmelerinin vadeleri oluştururken, diğer boyutunu türü belirliyor. Çok sayıda petrol standardı olmakla beraber başlıca 3 adedi çıkarıldığı ve işlem gördüğü bölgelere göre alınıp satılıyor. Bunlardan en yaygın olanı, ham petrol sözleşmelerinin de üçte ikisini oluşturan Kuzey Atlantik petrolü, bildiğimiz adıyla Brent Petrol. Arkasından WTI (West Texas Intermediate) geliyor. Kuzey Amerika’da çıkarılıyor ve üzerine sözleşmeler en çok ABD’de işlem görüyor. Bir de Asya’ya hitap eden ve bu ikisinden biraz daha düşük kalitede petrolü temsil eden Dubai/Umman sözleşmeleri var.

Petrol çıkarıldığı yere göre özellikler taşıyor. Hafif, düşük sülfür oranı olması tercih nedeni. Ancak kimyasal bileşimi kadar çıkarma ve nakil maliyetleri de farklı petrol sözleşmelerinde farklılıklar oluşturuyor. 2011’e kadar birbirine yakın seyreden Brent ve WTI petrollerinde 2011 yılından itibaren arz kaynaklı bir fark oluştu ve WTI görece ucuz kalıyor. Tabi bu fark sabit değil, arz talep bunun da değişmesine neden olabiliyor ve bu fark da spekülasyona konu olabiliyor.

Petrolün türü yanısıra vadesi de fiyatta önem taşıyor. 1970’lerin sonundaki petrol krizine kadar spot fiyatlarla belli bir takas vadesi ile alınıp satılan petrol, bu tarihlerden itibaren vadeli işlem sözleşmeleri ile (futures) alınıp satılmaya başlandı. Bu sözleşmeler nakit uzlaşılı olabileceği gibi fiziksel takasa da konu olabiliyorlar. Özellikle nakit uzlaşılı olanlar spekülasyon için daha uygunken, hedge ya da ticaret amaçlı işlemlerde fiziki takas hedeflenebiliyor. İşin içine vade girince, üretim maliyeti, depolama maliyeti, mevsimsel ya da konjonktürel arz talep koşulları da fiyatlarda dalgalanmalar yaratıyor. “Contango” ve “Backwardation”, bu piyasada sıkça duyduğumuz iki terim. Uzun vadeli fiyatların yakın vadeli fiyatlardan ucuz olduğu duruma “backwardation” deniyor. Tersine ise “contango”. Bazı durumlarda tanker kirası + yakın vadeli fiyat; uzun vadeli fiyattan düşük kalabiliyor ve bu da petrolü ileri vadede satıp arada tankerlerde bekletmeyi mantıklı kılabiliyor. Bazen de depolama maliyetlerine katlanmamak için daha ucuza yakın vadede satmak anlamlı olabiliyor.

Spekülasyona dönersek, petrol fiyatlarındaki bu dalgalanmaları tahmin eden yatırımcıların bu beklentileri pozisyona dönüştürmeleri çok kolay ve ucuz değil(di). Vadeli İşlem Borsası henüz VOB iken bu konuda çalışmalar yapıldı ama çeşitli nedenlerle gerçekleşmedi. Yarın petrol fiyatları 5 dolar artacak desek çoğumuzun gidip arabanın deposunu doldurmaktan başka alternatifi yok, ki onun da işe yarayacağı muamma... Ancak kısa süre içinde piyasalarda göreceğimiz Brent Petrol varantları bu ihtiyacı giderecek. Petrol fiyatlarında düşüş ya da yükseliş öngören oyuncular, alım ya da satım varantları ile bu beklentilerinden para kazanma imkanına kavuşacak. Petrol varantlarında diğer varantlar için geçerli olan püf noktaları geçerli. İlave olarak oyuncuların bunların yanı sıra ilgili varantın hangi petrol sözleşmesini dayanak aldığını da dikkate almaları gerekir. Örnek olarak en yakın vadeli sözleşme 65 USD iken bir sonraki ve varanta konu olan sözleşme 70 USD olsun. Petrol fiyatları yukarı gelir de yakın vade 68 USD’ye, diğeri 71 USD’ye yükselirse, kayıp/kazanç beklendiği gibi olmayabilir. Genel olarak Brent ve WTI arasında ve her bir türün ileri vadelerdeki sözleşmeleri arasında doğal olarak yüksek korelasyon var. Ancak zaman zaman ilgili farklar açılıp kapanabiliyor. İleri vadeler daha pahalı ya da ucuz hale gelebiliyor. Bu da takip edilen sözleşmeyle işlem yapılan varantın dayandığı sözleşme arasında bazı farklara ve fırsatlara yol açabilir. Özet olarak, varant ve yatırım evrenine yepyeni bir dayanak varlık katılıyor.

Petrol varantlarıyla ilgili detaylı bilgi için “12 Soruda Petrol Varantları” başlıklı yazımızın yer aldığı adresini ziyaret edebilirsiniz.