Öncelikle VİOP, Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasasının kısaltmasıdır. Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası ise Borsa İstanbul’un 3 ana piyasasından biridir. Yani VİOP, Pay(hisse senedi) Piyasası ve Altın Piyasası ile birlikte Borsa İstanbul’u oluşturmaktadır. Ülkemizde 80’li yılların sonuna doğru Pay Piyasası oluşmuştur. Yani eski adıyla Hisse Senedi Piyasası. O dönem İstanbul Menkul Kıymetler Borsası adı ile ülkemizde tam bir hisse senedi çılgınlığı başlamıştı. Dahası sadece biz de değil tüm global piyasalarda hakimdi bu çılgınlık. Çünkü henüz bebek döneminde olan teknolojinin uğramadığı şirketler yatırımcılar için cazip fiyatlardaydı. 1998 Asya krizine kadar sürdü bu çılgınlık. Sonra tüm Dünya 2005-2008 arasında big short dönemi ile tanıştı. 2008 Eylül ayında ise Dünyanın yaşadığı en büyük ikinci finansal kriz yaşandı Lehman Brothers’ın iflası ile...
Öncesinde Amerika 70’lerde para ve faiz piyasaları ile büyük bir çalkantı yaşamıştı. Bretten-Woods sisteminin çökmesi ile başlayan bu dalgalanma Amerika’ya ve Dünya’ya bir şey öğretmişti. Kriz dönemlerindeki kur ve faizlerde yaşanan aşırı oynaklık mikro/makro dengelerde büyük bir yıkım yaratıyordu ve bunun önüne geçilmeliydi. Tarihte ilk defa Eski Yunan’da karşılaşılan ardından Japonya’da 17. yüzyılın sonlarına doğru kurulan Dojima borsası ile düzenli hale gelen Vadeli İşlemler artık Amerika’da kendisine vücut bulmak üzereydi. Nihayetinde 1972’de Chicago Ticaret Borsasında dövize dayalı ilk sözleşmeler işlem görmeye başladı. Dünya riskten korunmasını öğrenmişti. Biz ise biraz geç tanıştık Vadeli İşlemler(futures) ile.
Bizde 90’larda başlayan hisse(pay) senedi çılgınlığı ne yazık ki oldukça kötü bir alışkanlığı da beraberinde getirmişti. Malum üzere hisse(pay) senedi piyasası tek yönlü bir piyasadır. Yani kabaca bir şirketin ortaklığı anlamına gelen bu hisse senetlerini alırsınız ve yükselmesini beklersiniz ki, kar elde edesiniz. Bu klasik bir spot piyasa işlemidir. Tıpkı fiziki olarak dolar, euro, sterlin veya altın almak gibi. Alırsınız ve satarsınız! Ama iktisadi açıdan arz ve talep dengesine göre bir malın/ürünün fiyatı yükselebildiği gibi düşebilir de! Evet yükselen bir trend içinde düşüşler alım fırsatı yaratabilir. Fakat yukarıda sözünü ettiğim gibi kriz/kriz benzeri dönemlerde fiyatlar kuvvetli bir ayı piyasası içinde yer alabilirler. İşte Vadeli İşlemler(futures) bu noktada devreye girer. Çünkü Vadeli İşlemler’de herhangi bir şeyi aynı spot piyasada olduğu gibi alıp satabildiğiniz gib aynı zamanda fiyatının düşmesini bekliyorsanız satıp alabilirsiniz de!
Yani çift yönlü bir piyasadır Vadeli İşlemler Piyasaları. Hisse senedi piyasası tek boyutlu ise Vadeli İşlemler üç buyutludur. Burada ürünün gerçekte kendisini alıp veya satmazsınız. Herhangi bir ürünün(hisse senedi, dolar, altın v.b. ) ilerideki fiyatını şimdiden alıp satabildiğiniz bir piyasadır Vadeli İşlemler. Gelecekteki fiyat dediğimiz ise matematiksel olarak hesapladığımız teorik fiyattır. Yani yarın ki paranın değerini şimdiden alıp satabilirsiniz ya da satıp alabilirsiniz. Böylece reelde oluşan risklerinizi Vadeli İşlemler Piyasalarına yani bizim VİOP’a gelerek koruma altına almış olursunuz.
Hadi ufacık bir örnekle devam edelim. Diyelim ki, ithalatçısınız! X bir ülkeden X bir mal ithal ettiniz ve 6 ay sonrasına bunun ödemesini Euro olarak yapacaksınız. Yalnız bu süre içerisinde Euro yükselirse zarar edeceksiniz. İşte ithalatçı eş zamanlı olarak VİOP’a gelerek Euro sözleşmesi alırsa 6 ay sonra Euro yükselip reel de zarar oluşsa bile VİOP’ta aldığı Euro’dan kar yazacağı için toplam da bir zararı oluşmayacaktır. İşte ithalatçı bu işlem ile kendisini 6 ay sonrasına hedge etmiş yani koruma altına almıştır. Benzer koruma kurun düşüşü için de yapılabilir.
VİOP tüm piyasaların ortak bir kümesi gibidir. Yani burada hisse(pay) senetleri, döviz çiftleri, emtialar işlem görebilir. Şöyle düşünelim elektrik, teknolojinin gelişmesi ile birlikte hayatımızda daha çok yer almaya başladı. Elektrikli araçlar vs. ile zamanla daha da önemli bir kaynak olacak. İşte artık elektrik şirketleri VİOP’ta yer alan Elektrik sözleşmeleri ile rahatlıkla kendilerini koruma altına alabilecekler. Ya da şöyle düşünelim! Son yıllarda sürekli bir konut artışı var. Konutta kullanılan inşaat demiri, hurda çelikten elde edilir. Demir fiyatlarının oynaklığından zarar yazan şirketler VİOP’ta yer alan Hurda Çelik sözleşmeleriyle kendilerini koruma altına alabilirler. Veya bir portföy yöneticisisiniz. Hisse(pay) senetleriyle oluşturduğunuz portföyünüzü VİOP’ta yer alan VİOP30 sözleşmeleriyle koruma altına alabilir performansınızı artırabilirsiniz. Yahut pamuk veya buğday üreticisisiniz. Yine VİOP’a gelip burada yer alan Pamuk&Buğday sözleşmeleri ile kendinizi koruma altına alabilirsiniz. Ürün gamı yıllar geçtikçe genişliyor. Bu ürünleri sadece korunma amaçlı değil spekülatif yani kar amacıyla da alıp satabilirsiniz veya satıp alabilirsiniz. Ya da iyi bir takipçiyseniz arbitraj amacıyla da bu piyasada işlem yapabilirsiniz.
Sizleri fazla sıktım farkındayım ama konumuz aslında çok uzun ve dataylı. Kabaca sizlere VİOP’un ne olduğunu anlatmaya çalıştım. Yalnız bir şey dikkatinizi çekti mi? Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası dedim ama sadece Vadeli İşlemler bacağını anlattım. Yani VİOP’un O’su olan Opsiyonlar konusuna girmedim. Şöyle yapalım ben bu yazımda o konuya hiç girmeyeyim! Vadeli işlemlerle benzer bir fonksiyonu olan Opsiyonlar dünyanın en derin finansal enstrümanlarından biridir. Hani hisse(pay) senetleri için tek boyutlu Vadeli İşlemler için 3 boyutlu dedim ya! İşte Opsiyonlar içinde rahatlıkla 4K diyebilirim. Bir başka yazımda da sizlere Opsiyon konusunu özetleyeyim.
Borsada şansınızın yanınızda olduğu sağlıklı günler dilerim.